O Gdyni można powiedzieć: jedyne takie miasto w Polsce, jedyne w Europie, a może nawet na całym świecie. A to za sprawą gdyńskiego modernizmu.
Ta architektoniczna perspektywa pozwala spojrzeć na Gdynię pod nowym kątem. Co wyróżnia ten styl, które budynki powinny zwrócić uwagę i jaką rolę odegrał w tym wszystkim architekt Jan Stefanowicz?
Gdyński modernizm
Jako styl architektoniczny, modernizm kształtował się w Europie w latach 20. i 30. XX wieku. W tym samym czasie powstawała również sama Gdynia, która czerpała z tego prostego, funkcjonalnego i nowoczesnego stylu garściami. Architektura modernistyczna jest jednocześnie piękna i użytkowa. Wyróżnia ją komfort, lekkość i jasność. To dlatego gdyńskie kamienice, wille i inne zabudowy dekorowano przeszkleniami. Jednak nadmorskie miasto zapożyczyło również wiele motywów marynistycznych, między innymi okrągłe okna, czy bryły budynków, imitujące kadłuby statków. Gdyński modernizm, choć charakterystyczny, jest też bardzo różnorodny i nie daje łatwo zamknąć się w żadnych ramach.
Śmiało można powiedzieć, że Gdynia pod względem swojej zabudowy jest fenomenem na skalę światową. W mało którym mieście udało się uzyskać taką spójność, która urzeka każdego, kto zajrzy do tego portowego miasta. Będąc w Gdyni zdecydowanie warto zwracać uwagę na budynki i analizować je pod kątem modernizmu. Oto kilka z nich, które robią wyjątkowe wrażenie.
Gdynia: śladem modernistycznych budynków
- “Bankowiec” zespół mieszkaniowy BGK, zlokalizowany przy ul. 3 maja 27/31
Zaprojektował go Stanisław Ziołowski, inwestorem został Fundusz Emerytalny Pracowników Banku Gospodarstwa Krajowego. Zaliczamy go do największych budynków mieszkalnych w Gdyni, choć w rzeczywistości to trzy oddzielne segmenty, zespolone ze sobą od zewnątrz. Wyróżnia go nowoczesna, żelbetonowa konstrukcja z ceglanym wypełnieniem. Spoglądając na niego od ulicy 3 maja, można dostrzec półokrągłą wieżyczkę-nadbudówkę, która jest dla gdyńskiej architektury bardzo charakterystyczna.
- Urząd miasta (dawniej ZUS), zlokalizowany przy ul. 10 lutego 24
Biurowiec i jednocześnie budynek mieszkalny został zaprojektowany przez Romana Piotrowskiego. Powstawał w latach 1935-36 z myślą o tym, że będzie tam stacjonował Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jego forma jest prosta, elewacja gładka, wyróżnia się dużą liczbą okien. Budynek już z daleka przykuwa uwagę bryłami o różnych wysokościach, z wyraźnie wyeksponowaną, zaokrągloną częścią. W okresie powojennym, budynek był także siedzibą dla Polskich Linii Oceanicznych.
- Sąd rejonowy, zlokalizowany przy pl. Konstytucji 5
Wybudowano go w 1936 roku według projektu Zbigniewa Karpińskiego, Tadeusza Sieczkowskiego i Ryszarda Sołtyńskiego. Budynek składa się z dużego prostopadłościanu, w którym umieszczono główne wejścia i hol, oraz dwóch symetrycznych, które biegną po łuku. Całość przybiera formę dynamicznej bryły – uważa się ją za najciekawszą wśród budynków użytku publicznych w Gdyni.
- Elewator zbożowy, zlokalizowany przy ul. Indyjskiej 1
Powstał w 1937 roku według projektu inżyniera Michała Paszkowskiego oraz architekta Bolesława Szmidta. To reprezentatywny przykład modernistycznej architektury, która pełni także funkcję przemysłową. W latach 30 XX budynek uważano w architekturze europejskiej za jeden z najwybitniejszych przykładów na awangardowe rozwiązania techniczne. Wyróżnia go przede wszystkim centralna wieża o wysokości 41 metrów i 30-metrowe boczne skrzydła.
- Muzeum Emigracji (dawny Dworzec Morski), zlokalizowane przy ul. Polskiej 1
Projekt dworca wykonała w 1932 roku firma Dyckerhoff & Widmann S. A., a już w 1933 roku budynek został oddany do użytku. Dworzec składał się z dwóch części: hali dla pasażerów oraz magazynu tranzytowego. Z zewnątrz fasada posiadała charakterystyczne dla modernizmu cechy, nawiązujące do nurtu Art-Deco, między innymi dwie dekoracyjne płaskorzeźby orłów polskich. W 2013 roku budynek przeszedł remont, który pozwolił przystosować go na potrzeby Muzeum Emigracji.
Gdynia: śladem Jana Stefanowicza
Niewątpliwie wpływ na modernistyczny wizerunek Gdyni miał Jan Stefanowicz. Warto zatrzymać się przy tym nazwisku. Podczas swojej kariery skupiał się na projektach także dla Warszawy, choć Gdynia zajmowała w jego sercu szczególne miejsce. Przeniósł się do niej w 1932 roku i podjął pracę w Komisariacie Rządu. Miał okazję brać udział w opracowaniu planu miasta. Po wojnie został dyrektorem technicznego Towarzystwa Budowy Osiedli Miasta Gdyni. Stefanowicz zaprojektował również kamienicę, w której przez lata funkcjonował Hotel Centralny, a teraz Hola Gdynia. Także Szpital św. Wincentego a Paul przy ulicy Wójta Radtkego 1.
Kamienica zlokalizowana przy ulicy Starowiejskiej 1 powstała na miejscu starej karczmy – miejsca ważnego w życiu kulturalnym Gdyni. Wybudowała go najstarsza w Gdyni rodzina Skwierczów. Sam hotel powstał w 1928 roku. W czasach swojej świetności budynek nie tylko przyjmował gości, ale pełnił także funkcję ośrodka kulturalnego. Wystawiano w nim spektakle, spotykali się tu politycy, prowadzono lekcje tańca. W 1996 roku wpisano do rejestru zabytków.
To oczywiście zaledwie kilka budynków, które są bardzo interesującymi przykładami gdyńskiego modernizmu i nie tylko. Warto wspomnieć również o willach (na przykład Biały Dwór przy ul. Przybendowskich 3, lub Willi Baśka przy ul. Korzeniowskiego 4), oraz innych budynkach użyteczności publicznej – na przykład Domu Rzemiosła czy Dworcu Kolejowym Gdynia Główna.
To kolejny powód, dla którego warto odwiedzić Gdynię!
